Kako se igra šah?
Šah je u suštini ogledalo ljudske psihe i karaktera: po pravilu kakav je čovek u životu takav stil igre prikazuje i na šahovskoj tabli. Šah je poznat po tome što podiže nivo uzbuđenja kod ljudi, a zahteva snažnu fizičku pripremu i izvanredan intelekt.
Cilj igre je matirati protivnika! Mat je situacija u kojoj se posle našeg poslednjeg poteza suparnički kralj ne može više odbraniti.
Šahovske figure
Na samom početku igre beli i crni igrači imaju po 16 figura od kojih su:
- 8 pešaka
- 2 skakača
- 2 lovca
- 2 topa
- 1 dama (kraljica)
- 1 kralj
Ukupno šahovsku tablu čini 32 figure, a partija se uvek započinje potezom belog igrača.
- Pešak se kreće isključivo prema napred. Iz početne pozicije, u drugom redu, može ići napred za jedno ili za dva polja, a nakon toga samo za po jedno polje. Uzimati pak može samo ukoso na prvo polje prema napred.
- Skakač ili konj je jedina figura koja može preskočiti drugu figuru, svoju ili protivničku. Kreće se u obliku slova L: dva polja ravno, zatim jedno polje levo ili desno, na bilo koju stranu.
- Top se kreće naprijed, nazad i u stranu (horizontalno i vertikalno) neograničen broj polja i ne može preskakati ostale figure.
- Lovac se kreće neograničeno po dijagonalama na linijama u bilo koju stranu. Lovca koji pokriva bela polja nazivamo belopoljcem, dok lovca koji pokriva crna polja nazivamo crnopoljcem.
- Dama (kraljica) je najjača figura u šahovskoj igri i ona se kreće neograničeno u svim smerovima i pravcima.
- Kralj se kreće svim smerovima samo za jedno polje, te on mora uvijek biti zaštićen.
Vrednost šahovskih figura
Trebalo bi razlikovati tzv. statičku vrijednost od dinamičke vrednosti. Pozabavimo se prvo statičkom vrednošću figura:
- Konj i lovac vrede kao 3 pešaka
- Top vredi kao 5 pešaka
- Dama vredi kao 10 pešaka
Ova statička vrednost često nije opravdana u samoj poziciji na šahovskoj tabli i zato treba prvenstveno pripaziti na tzv. dinamičku vrednost figura koja zavisi od same pozicije u kojoj se te figure nalaze. Npr. u blokadnim pozicijama katkad će konj vredeti više od samoga topa, a ima i slučajeva da vredi ćak više i od same dame. Dinamička vrednost je u stvari prostorna-pokretačka vrednost pojedine figure: koliko jedna figura ima više prostora da se kreće na tabli, toliko joj je i vrednost veća.
Igranje šaha
Po pravilu šahovska partija započinje pomeranjem centralnih pešaka jer je cilj da se što pre osvoje centralna polja na tabli. Na taj nači se omogućava lakši i centralizirani razvoj figura i istovremeno vrši priprema za napad na protivničkog kralja.
Jedno od najglavnijih načela je: bez kontrole centra nema uspešnog napada na krilima. Kada pešak dođe do poslednjeg polja (do osmog reda) pretvara se u jednu od figura po izboru igrača: najčešće je to dama, ali sve zavisi od trenutne pozicije (katkad je konj mnogo efikasniji i od same dame).
Uzimanje en passant (francuski izraz koji se koristi na međunarodnom nivou i znači "u prolazu") je poseban oblik kojim pešak može uzeti protivničkog pešaka. U stvari ta mogućnost postoji samo kada se odigra početni potez pešakom i to za dva polja: ukoliko istovremeno pored tog pešaka stoji paralelno protivnički pešak, ovaj potonji može ukoso (‘u prolazu’) da uzme pešaka koji se pomaknuo za dva polja sa početne pozicije. Ovu vrstu poteza često previde početnici.
Rokada (rošada) je potez kojim se kralj udaljuje od centra da bi se zaštitio u svojevrsnoj ‘kućici’, a sama realizacija poteza vrši se istovremeno premeštanjem kralja i topa na određena polja (mala rokada na kraćoj-kraljevoj strani, velika rokada na dužoj-daminoj strani).
Vredno je spomenuti da uz mat postoji i pat: radi se o nemogućnosti kralja da se pomeri u situaciji kada nije pod šahom, a na tabli nema drugih (kraljevih) figura ili pešaka koji se mogu pomerati. U slučaju pata, partija završava podelom bodova (svakoj strani pripada pola boda).
